Đề xuất cơ chế giúp người bị thu hồi đất được ưu tiên mua nhà ở xã hội

Theo Bộ Xây dựng, quy định mới này nếu được thông qua sẽ mang lại hai lợi ích lớn. Thứ nhất, giúp người dân bị thu hồi đất nhanh chóng ổn định nơi ở, không phải chờ đợi kéo dài các thủ tục tái định cư. Thứ hai, tạo động lực thúc đẩy người dân bàn giao mặt bằng sớm, góp phần đẩy nhanh tiến độ triển khai các dự án phát triển nhà ở xã hội.

Hiện nay, pháp luật đất đai đã có quy định về việc bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất, bao gồm các hình thức bồi thường bằng tiền, bằng đất hoặc bằng nhà ở. Cụ thể, các Điều 96, 98 và 99 của Luật Đất đai nêu rõ: Người bị thu hồi đất có thể được bồi thường bằng nhà ở nếu địa phương có quỹ nhà phù hợp. Tuy nhiên, trên thực tế, cơ chế này chưa được áp dụng phổ biến. Nhiều địa phương thiếu quỹ nhà, chưa có hướng dẫn cụ thể về tiêu chí, quy trình và định giá nhà bồi thường; trong khi đó, phần lớn người dân vẫn lựa chọn nhận tiền, còn doanh nghiệp lại e ngại bố trí quỹ nhà vì ảnh hưởng đến cơ cấu sản phẩm và lợi nhuận.

Ảnh minh họa.

Thực tế này khiến quá trình bồi thường, hỗ trợ và tái định cư tại nhiều dự án, đặc biệt là các dự án phát triển nhà ở xã hội, bị kéo dài. Việc chậm trễ trong giải phóng mặt bằng không chỉ khiến người dân chậm được bố trí nơi ở ổn định mà còn làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến tiến độ của các dự án đầu tư, gây ách tắc trong mục tiêu phát triển ít nhất 1 triệu căn nhà ở xã hội giai đoạn tới mà Chính phủ đang triển khai.

Theo quy định tại khoản 10 Điều 76 Luật Nhà ở, hộ gia đình, cá nhân bị thu hồi đất mà phải giải tỏa, phá dỡ nhà ở và chưa được bồi thường bằng nhà hoặc đất ở thuộc đối tượng được mua, thuê mua nhà ở xã hội. Tuy nhiên, để được hưởng chính sách này, họ vẫn phải đáp ứng điều kiện về nhà ở, như chưa có nhà hoặc diện tích bình quân dưới mức tối thiểu, dù được miễn điều kiện về thu nhập. Chính yêu cầu này đã khiến nhiều trường hợp dù bị thu hồi đất vẫn không thể tiếp cận chính sách, làm giảm hiệu quả của quy định hiện hành.

Trên cơ sở đó, Bộ Xây dựng đề xuất cơ chế đặc biệt trong dự thảo Nghị quyết: Người bị thu hồi đất, người thuộc diện tái định cư hoặc đã thỏa thuận chuyển nhượng đất cho chủ đầu tư dự án nhà ở xã hội được ưu tiên mua hoặc thuê mua nhà tại chính dự án đó. Nhóm đối tượng này sẽ không phải đáp ứng điều kiện về nhà ở, thu nhập và được miễn quy trình bốc thăm lựa chọn căn hộ.

Bộ Xây dựng đánh giá, cơ chế này không chỉ mang ý nghĩa nhân văn, giúp người dân sớm an cư sau khi bị thu hồi đất, mà còn góp phần giải quyết “nút thắt” lớn nhất trong phát triển nhà ở xã hội là khâu giải phóng mặt bằng. Khi người dân có thể lựa chọn mua nhà ở ngay tại dự án được xây dựng trên phần đất của mình, họ sẽ đồng thuận hơn trong quá trình thu hồi, tạo điều kiện cho doanh nghiệp và chính quyền địa phương đẩy nhanh tiến độ thi công.

Ngoài ra, việc ưu tiên mua nhà ở xã hội cho người bị thu hồi đất còn giúp tăng tính gắn kết cộng đồng, vì các hộ dân cũ vẫn được sinh sống tại khu vực quen thuộc, hưởng lợi từ hạ tầng và tiện ích đô thị mới. Chính sách này cũng phù hợp với định hướng phát triển bền vững, bảo đảm an sinh và công bằng xã hội mà Chính phủ đang theo đuổi trong lĩnh vực nhà ở.

Theo Bộ Xây dựng, nếu được thông qua, Nghị quyết sẽ là bước đi quan trọng giúp khơi thông nguồn cung nhà ở xã hội, đồng thời tạo cơ chế linh hoạt cho các địa phương trong việc xử lý quỹ đất, quỹ nhà tái định cư. Đây cũng là giải pháp góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển nhà ở xã hội gắn với quyền lợi của người dân – yếu tố then chốt để chương trình này đạt được hiệu quả thực chất trong thời gian tới.

P.T